انواع روش های آبیاری یونجه

انتخاب بهترین روش برای آبیاری یونجه | نکات مهم در انتخاب روش مناسب آبیاری

باتوجه به قرار گرفتن ایران در ناحیه خشک و نیمه خشک و کمبود منابع آبی و از طرفی طولانی بودن دوره ی رشد گیاه یونجه و نیاز آبی فراوانی که دارد؛ نیازمند یک مدیریت اصولی در بهره برداری از منابع آبی هستیم تا ضمن صرفه جویی در مصرف آب و استفاده ی بهینه از آن به افزایش سطح تولید علوفه دامی منجر گردد.

از این رو ضروری است کشاورزان به دنبال مدیریت صحیح آبیاری باشند. در برنامه ریزی آبیاری پاسخ دادن به سوال چه موقع و چه مقدار آب بدهیم حائز اهمیت است، که نیازمند شناخت بهینه عامل های مؤثر بر نیاز آبی، شرایط مورد انتظار رشد و تولید ، نوع خاک وویژگی های آن ، سامانه های آبیاری، راهبردهای كم آبیاری و مدیریت های زراعی هستیم. در ادامه ی این متن ، علاوه بر معرفی نیاز های گیاه یونجه ، به معرفی روش های مختلف آبیاری این گیاه و فواید استفاده از آنها نیز پرداخته ایم.

◾️یونجه چگونه گیاهی است؟

یونجه با نام علمی Medicago Sativa L می‌باشد، که به نام Alfalfa و علف مادها نیز یاد می‌شود (برای نخستین بار مادها از این گیاه برای تغذیه اسب های خود استفاده کردند). این گیاه بومی فلات ایران می‌باشد که به دیگر نقاط دنیا انتشار یافته است.

یونجه برای تامین غذای دام، اصلاح بافت خاک و کود سبز ،در بعضی از کشورها به عنوان گیاه دارویی به صورت یک ساله و چند ساله کاشت می‌شود.

این گیاه در برابر خشکی مقاومت نسبی دارد. با این وجود یونجه خوب در اراضی با خاک های مناسب و عمیق و آب فراوان تولید می شود. یونجه دارای ریشه های عمیقی است، به طوری که در شرایط مطلوب خاک و رطوبت، ریشه هایش تا بیش از ده متر نفوذ می کند. باید توجه داشت که ریشه های فعال یونجه تا عمق یک تا سه متر نفوذ می کند. با این همه یونجه توان جذب رطوبت از منابع سطحی و عمیق خاک را دارد.

این گیاه در حدود ۴-۵ بار در مناطق سرد سیر و ۱۵ نوبت در مناطق گرمسیر قابل برداشت می باشد.

با اینکه یونجه بخاطر داشتن ریشه ای بسیار عمیق و قوی مقاوم به استرس های محیطی می‌باشد ولی در استرس خشکی بین ۴۵ تا ۶۰ روز خشک می شود.بنابراین برای برداشت محصولی با کیفیت و کمیت بالا نباید رطوبت خاک به کمتر ۶۰% برسد.

از طرفی آبیاری بیش از حد می‌تواند موجب شیوع قارچ های طوقه و ریشه و زرد شدن برگ ها شود. برای آبیاری این گیاه حتما باید توجه داشت از آب با کیفیت خوب (EC و pH مناسب) استفاده شود. در غیر این صورت شاهد افت شدید عملکرد و کیفیت محصول خواهیم بود.

آب مورد نیاز یونجه بستگی به عوامل مختلفی مانند میزان تبخیر و تعریق، ارقام مختلف یونجه، حاصلخیزی خاک، قابل دسترس بودن آب و اثرات متقابل این عوامل عمده دارد. برای تولید یک تن ماده خشک، یونجه نیاز به ۱۵ سانتی متر آب دارد. از این رو حداقل بارش ۵ سانتی متر در هفته تا زمان برداشت برای تولید یونجه مورد نیاز است.

البته رطوبت خاک نیز نباید آنقدر زیاد باشد که سبب خوابیدگی و تأخیر در تشکیل دانه شود. نکته دیگر استفاده از یخ آب در آخر پاییز است که با تأمین به موقع رطوبت در اوایل بهار سبب رشد بهینه یونجه می شود.

◾️روش های معمول در آبیاری یونجه

یونجه به روش های مختلفی آبیاری می شود که مهم‌ترین آنها عبارتند از: آبیاری غرقابی، آبیاری ردیفی، آبیاری بارانی ، آبیاری زیر زمینی و آبیاری قطره ای که هیچ کدام از این روش‌ها را نمی‌توان برای تمام شرایط کاشت به کار برد.

زیرا نوع خاک؛ روش آبیاری مورد استفاده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نفوذپذیری خاک مقدار آب مورد استفاده را تعیین می‌کند که تا حد زیادی با بافت خاک مشخص می‌شود.

۱-استفاده از روش آبیاری غرقابی

آبیاری غرقابی از روش های معمول و قدیمی در آبیاری یونجه می باشد. از جمله دلایل محبوبیت بالای این روش در زمین های زیر کشت یونجه ، ناهمواری های موجود در زمین کشاورزی می باشد. بدین منظور می توان با استفاده از کرت های مختلف ، شرایط را برای رسید آب به تمامی کرت ها فراهم کرد. در استفاده از این روش توجه خاصی داشته باشید که آب در داخل یک کرت برای مدت زمانی طولانی راکد باقی نماند . در این صورت امکان ایجاد حالت باتلاقی و در نتیجه خفگی گیاه امکان پذیر خواهد بود.

از مهمترین مشکلاتی که آبیاری غرقابی در آبیاری یونجه ایجاد میکند ، مربوط به زمانهای اغازین کشت یونجه می باشد. در این زمان بذرهای یونجه ضعیف هستند ، پس از آبیاری غرقابی ، خاک بافتی سفت به خود میگیرد. در نتیجه بذر جوانه زده شده توان خروج از خاک را نخواهد داشت. در چنین شرایطی، در صورتی که رطوبت خاک، به حدی برسد که به پای انسان نچسپد، آبیاری دوم باید انجام گیرد تا بذرها مشکلی از نظر خروج نداشته باشند.

۲-روش آبیاری ردیفی

همانطور که در بالا اشاره کردیم ، مشکل اصلی آبیاری غرقابی ، خشک شدن خاک و جلوگیری از خروج جوانه های جوان از دل خاک بود. به منظور عدم مواجهه با چنین مشکلی از آبیاری ردیفی استفاده میشود. آبیاری ردیفی در زمین های مسطحی قابل استفاده می باشد که ناهموای نداشته باشند. در چنین شرایطی ردیف ها به اندازه هایی مشخص و در کنار هم طراحی میشوند. حداکثر طول مورد استفاده در چنین زمین هایی بستگی مستقیمی به کیفیت و بافت خاک دارد. برای اطلاعات بیشتر در مورد بافت خاک ، میتوانید به مقاله معرفی انواع بافت خاک کشاورزی مراجعه نمایید. بیشترین میزان مورد استفاده برای طول ردیف ها حداکثر تا 170 متر می باشد.

صرفه جویی آب در استفاده از این روش نسبت به روش غرقابی بیشتر می باشد. بدین صورت در زمین هایی که مشکلات آبیاری داشته و دسترسی به روش های آبیاری نوین ندارند ، گزینه ای مناسب به نظر میرسد .

۳-استفاده از آبیاری بارانی

استفاده از روش های آبیاری بارانی ، بخصوص در شرایط حاد منطفه ای کشور از نظر خشکسالی ، میتواند کمک بسیاری به کشاورزان در مدیریت آبیاری زمین های کشاورزی بکند. این روش بیشتر در زمین های دیمی و یا زمین هایی که به دلیل شرایط خاص خود دارای شیب می باشند مناسب می باشد .

در زمین های شیب دار بخصوص زمین هایی با شیب های بالا امکان استفاده از آبیاری ردیفی و غرقابی وجود ندارد چرا که در این شرایط آب موجود به سرعت از از کرت ها عبور کرده و آب کافی به خاک نخواهد رسید . در نتیجه از روش های آبیاری مدرنتری همچون روش آبیاری بارانی در این زمین های استفاده میشود .

این آبیاری میزان آب کامل مشخص و کنترل شده ای را به خاک می رساند و می تواند در زشد یکنواخت یونجه نیز تاثیر بسزایی داشته باشد.

در زمین های کشاورزی شیب دار که امکان آبیاری غرقابی یا ردیفی وجود ندارد روش آبیاری بارانی روش بسیار مناسبی است و حتی تنها روش آبیاری می‌تواند باشد.

سیستم‌های آبیاری بارانی خود شامل بارانی ثابت، بارانی نیمه ثابت، سیستم جابجا شونده، سیستم متحرک دایم و سیستم بارانی دورانی می باشد که بهترین روش آبیاری کلاسیک ثابت با آبپاش جابجا شونده انجام می شود.

مطالعات علمی نشان می دهد در شیوه آبیاري بارانی قرقره اي به دلیل یکنواختی توزیع بالاتر و آبیـاري هـاي سـبک امـا بـه تعداد بیشتر نسبت به روش آبیاري سطحی با آبیاري هاي سنگین اما به تعداد کمتر، باعث افزایش عملکرد علوفه و در نهایـت باعث افزایش بهره وري آب آبیاري می شود.

در آبیاري سطحی یونجه به دلیل وجـود سـوراخ مـوش و مسـدود شـدن مسـیر حرکت آب در جویچه ها، سرعت پیشروي آب کاسته شده و موجب کاهش یکنواختی توزیع آب و افزایش مصـرف آب در هـر آبیاري شد. به طوري که مجموع آب مصرفی در 8 بار آبیاري حدود 13300 مترمکعب در هکتار بود که ایـن مقـدار بـیش از آب مورد نیاز گیاه و حدود 2 برابر آب مصرفی در روش آبیاري بارانی بود.

۴- آبیاری قطره ای زیر سطحی

آبیاری قطره‌ای زیر سطحی (SDI) یک سیستم آبیاری کم فشار است که از خطوط لوله‌های قطره چکان‌دار تشکیل شده که در زیر خاک دفن می‌شوند.

راندمان كاربرد این روش بيش از 90 درصد است و به اين جهت يكي از روشهاي آبياري با كارايي بـالا محـسوب مـي شـود که در حال توسعه و جایگزینی با روش‌های سنتی است. در حال حاضر کمتر از 1 درصد از زمین‌های یونجه با این روش آبیاری می‌شوند اما اشتیاق کشاورزان به انتخاب این روش نسبت به گذشته رشد چشمگیری داشته است و گزارش‌ها از موفق بودن این روش حکایت دارد.

از مزایای آبیاری زیر سطحی می توان به کاهش مصرف و جلوگیری از تبخیر آب، آبیاری مستقیم ریشه، کاهش رسوب و املاح معدنی، کاهش نیروی کار و افزایش بازدهی اشاره کرد. در روش آبیاری زیرسطحی فقط خاک ریشه مرطوب می‌شود و بقیه قسمت‌های زمین خشک می‌ماند که این امر در جلوگیری از رشد علف‌های هرز و همچنین تولید قارچ بسیار موثر است.

به منظور آشنایی هر چه بیشتر با سیستم های آبیاری زیر سطحی میتوانید به پست معرفی سیستم آبیاری زیر سطحی مراجعه کنید.

۵-آبیاری زیرزمینی

استفاده از آبیاری زیرزمینی بخصوص در شرایطی که دمای هوا در منطقه بالا بوده و سرعت تبخیر آب از سطح خاک بالاست ، کارایی بسیار بالایی دارد . در چنین روشهایی، لوله هایی مخصوص در عمل 30 تا 40 سانتیمتری قرار داده شده و اقدام به آبیاری زمین در فواصل مشخص می کنند. نحوه چینش لوله ها در چنین زمین هایی و فاصله ی آنها از همدیگر بستگی مستقیمی به جنس خاک زمین دارد و باید توسط کارشناسان مورد بررسی قرار گیرد . در چنین شرایطی امکان استفاده از روش های نوین اندازه گیری تبخیر و سرعت عبور خاک ، همچون استفاده از لایسیمتر پیشنهاد میشود. به منظور آشنایی با نحوه ی عملکرد این دستگاه می تواند مقاله لایسیمتر چیست را مطالعه نمایید.

در چنین روش هایی با توجه به هزینه بالای حفر لوله ها و … ، شستشوی منظم لوله ها به منظور جلوگیری از گرفتگی در آنها اهمیت بسیار بالایی دارد. بدین منظور میتوان از اسیدهای مورد استفاده در این روش و همینطور کلر استفاده کرد. طول عمر استفاده از این روش ها در صورت بهره مندی از لوله های باکیفیت و شستشوی منظم لوله ها ، تا 20 سال نیز می رسد.

◾️نکات مهم در پرورش یونجه

• آبیاری غرقابی یونجه به خصوص بعد از برداشت امکان رشد علف‌های هرز را زیاد می‌کند.
• آبیاری کارآمد امکان متعادل‌سازی دما در تمام فصول سال به ویژه فصل بهار را فراهم می‌کند.
• ماشین آلات و تجهیزات کشاورزی منجر به فشرده شدن خاک می‌شود.
• چین‌های چندگانه در سال امکان آبیاری تا حداقل 7 تا 10 روز قبل از چین را نمی‌دهد، مگر در روش آبیاری زیر سطحی.
• با توجه به چند ساله بودن یونجه و داشتن ریشه های قوی امکان بهره‌برداری آب از خاک را دارد.
• یونجه در مراحل رشد اولیه و جوانه‌زنی بیشتر از دوره های دیگر به شوری حساس است.
• یونجه در مراحل اولیه رشد به پا خوری حساس می‌باشد.

◾️دوره و مقدار آب مورد نیاز یونجه

نیاز آبی یونجه در مقایسه با سایر علوفه‌ها زیاد بوده و فصل به فصل و مکان به مکان متفاوت است، زیرا دارای فصل رشدی طولانی، ریشه‌های عمیق و تراکم گیاهی بالاست. مقدار آب مورد نیاز محصول یونجه به مواردی از قبیل دمای محیط، باد، رطوبت و شدت تابش خورشید، بارندگی، جنس خاک (ظرفیت نگهداری آب) و… بستگی دارد.

نیاز آبی یونجه در فصل بهار و همزمان با رشد گیاه آغاز می شود. آبیاری در فصول ابتدایی بهار به دلیل دما و شدت رشد پایین محصول کمتر بوده و به نسبت افزایش رشد محصول و افزایش دما نیاز آبی نیز افزایش پیدا می‌کند. مقدار آب مورد نیاز برای یونجه بین 500 الی 1200 میلیمتر در هر فصل بوده، که بسته به شرایط آب و هوا، ارتفاع، فصل رشد، منطقه جغرافیایی و دمای خواب محصول متغیر است. در خصوص آبیاری یونجه، توجه به تبخیر و تعرق بسیار مهم است. تحقیقات نشان می‌دهد که در فصول گرم سال به صورت میانگین 10 میلیمتر تبخیر و تعرق از یونجه صورت می‌گیرد.

به عبارت دیگر میزان آب مورد نیاز یک دوره کشت یکساله حدود ۱۲۰۰۰ متر مکعب معادل یک ودو دهم لیتر برای هرهکتار محا سبه میگردد ودرتابستان هر ۸ روز یکبار آبیاری میشود وبرای تولید هر کیلویونجه خشک حدود ۶۰۰ لیتر آب موردنیاز است و برای هر هکتار حدود۱۰۰ لیتر در دقیقه باید فراهم شود

این محصول 75 تا 90 درصد از آب مورد نیاز خود را تنها از عمق 1 تا 1.5 متری خاک جذب می‌کند. هنگامی که نیاز آبی محصول توسط آبیاری تامین نشود، ریشه‌ بخش‌های عمیق‌تر اقدام به جذب آب از نقاط پایینی خاک می‌کنند. در خلال فصول رشد محصول، آب آبیاری نمی‌تواند تا عمق بیشتر از 1.5 متر نفوذ کند. این در حالی است که در فصل بهار آبیاری‌های انجام شده به دلیل شدت رشد کم و دمای پایین معمولا تا عمق بیشتری نفوذ می کند.

◾️تنش و استرس آبی یونجه

زمانی که رطوبت خاک تحت کشت؛ در تابستان تا عمق 1 تا 1.5 متر تا 40 الی 50 درصد کاهش پیدا کند، تنش آبی یونجه اتفاق می افتد که معمولا بعد از گذشت 24 تا 48 ساعت نشانه‌های استرس آبی در گیاه ظاهر می‌شود. تنش آبی گیاه از طریق کاهش نرخ تبخیر و تعرق و هم چنین کاهش کربن‌دی‌اکسید در برگ‌ها، منجر به کاهش رشد محصول می‌شود.

◾️سخن آخر :

با توجه به استراتژیک بودن این محصول در ایران، باید گامی مثبت در جهت افزایش بازدهی این محصول برداشته شود. بنابراین علاوه بر کاشت گونه های اصلاح شده از بذر این گیاه و استفاده از ماشین آلات پیشرفته نیازمند استفاده از روش های نوین آبیاری و جایگزینی آنها با روش ها سنتی هستیم، تا ضمن افزایش سطح تولید بتوانیم از منابع آبی محدودی که در اختیار داریم به شکل بهینه بهره برداری کنیم.

در این راستا شرکت طراح گستر آب آرا با نزدیک به سه دهه فعالیت در حوزه ی تولید و عرضه ی سیستم های آبیاری قطره ای و بارانی با بهره گیری از بهترین مواد اولیه ی پتروشیمی ،نیروی فنی متخصص و ماشین آلات پیشرفته آماده خدمات رسانی برای شما هموطنان عزیز می باشد.