آبیاری قطره ای چیست؟ و چه کاربردهایی دارد ؟

سیستم آبیاری قطره ای و کاربردهای آن

به طور کلی روش های آبیاری به دو صورت آبیاری سنتی و آبیاری نوین یا همان تحت فشار تقسیم می شوند. که آبیاری تحت فشار نیز شامل آبیاری بارانی و آبیاری موضعی می شود. آبیاری موضعی خود انواع گوناگونی دارد که مهمترین آن روش آبیاری قطره ای است.

آبیاری قطره ای تضمین‌ کننده حفظ و دوام هرچه بیشتر منابع محدود آب و خاک بوده و موجب توسعه روز افزون کشاورزی و افزایش محصول در برابر مصرف هر واحد از آب آبیاری می‌گردد. در این مقاله سعی می کنیم شما مخاطبان گرامی را با روش آبیاری قطره ای ،انواع تجهیزات آبیاری قطره ای و مزایا و معایب آن بیشتر آشنا کنیم.

◾️آبیاری قطره ای چیست؟

آبیاری قطره‌ای نوعی آبیاری موضعی یا میکرو است که در آن، آب با فشار کم از روزنه یا قطره چکان به ریشه گیاهان می ریزد. در این روش به دلیل اینکه آبیاری فقط در منطقه ریشه به جای کل سطح مزرعه انجام می شود ، موجب صرفه جویی در مصرف آب و افزایش بازدهی آبیاری می شود.

همچنین با توجه به اینکه در این روش مساحت و عمق کمی از سطح خاک خیس می‌شود، موجب کاهش میزان تبخیر آب نیز می‌گردد.

◾️قسمت های مختلف سیستم آبیاری قطره ای

اجزاء سیستم آبیاری قطره ای شامل قطعات زیر می باشد.

• پمپ یا منبع آب
• فیلتراسیون (فیلتر شنی ، فیلتر دیسکی و یا توری)
• تانک کود
• سیستم بک واش
• شیر کنترل فشار
• لوله اصلی
• لوله آبرسانی
• لوله‌های جانبی یا لوله‌های فرعی
• قطره‌چکان‌ها

وسایل جانبی دیگر عبارتند از:

•  شیر یکطرفه : که بلافاصله پس از پمپ نصب می شود تا در زمان خاموش شدن موتور از برگشت مجدد آب به داخل پمپ جلوگیری کند.
•  دستگاههای تزریق کننده کود و سم که باروش های مختلف ، کود محلول را وارد سیستم می کنند.
•  جدا کننده های شن که در اثر چرخش آب در داخل آن و نیروی گریز از مرکز ، ذرات جامد درشت و معلق آب را از آن جدا می کند ، به این وسایل سیکلون نیز گفته می شود.
•  صافی های شنی یا توری برای جدا کردن ذرات معلق موجود در آب
• دستگاه های کلر زنی و یا تزریق اسید
•  وسایل اندازه گیری آب ،فشار سنج ها ، شیرهای مختلف ، پمپ های فشار و دیگر تجهیزات

حساس ترین تجهیزات سیستم آبیاری قطره ای پمپ، کنترل کننده و فیلتر است. وظیفه ی پمپ افزایش فشار آب و جابه جایی آن درون لوله هاست و کنترل کننده نیز حسب مورد وظیفه ی کنترل روشن خاموش شدن تجهیزات را بر عهده دارد. و فیلتر نیز مانع از رسوب و گرفتگی لوله ها می شود.

◾️طرز کار سیستم آبیاری قطره ای

در این سیستم، آب توسط پمپ از منبع آب گرفته شده و با عبور از سیکلون، شن و مواد خارجی خیلی درشت آن ته‌نشین می‌شود. در صورتی که آب از فیلتر شن عبور داده شود، جلبک‌ها و میکرو اورگانیزم‌هایی که ممکن است در اثر راکد ماندن اب در استخر به وجود آمده باشند، توسط این فیلتر گرفته می‌شوند.

سپس در فیلتر دیسکی یا توری بقیه مواد جامد معلق در آب گرفته می‌شود. بخشی از آب وارد تانک کود شده با حل مقداری کود در آب این محلول از انتهای دیگر تانک خارج و مجدداً وارد جریان اصلی آب شده و با عبور از لوله‌های توزیع‌کننده توسط قطره‌چکان به پای گیاه ریخته می‌شود.

◾️مزایای سیستم آبیاری قطره ای

۱-موجب استفاده ی بهینه از منابع آبی می شود.

۲-باعث کاهش فرسایش خاک می شود.

۳-نیازی به تراز بودن مزرعه وجو د ندارد ودر زمین‌های شیبدار قابل اجرا است.

۴-زمان آبیاری کاهش پیدا می کند.

۵-رشد علف های هرز کاهش پیدا می کند.

۶-تعداد نیروی انسانی و هزینه ی آن برای آبیاری کاهش پیدا می کند.

۷-به دلیل عدم خیس شدن شاخ و برگ گیاهان احتمال بیماری های قارچی گیاهان کاهش می یابد.

۸-امکان بکارگیری کود و سم همراه با آب وجود دارد.

۹-استفاده از کود به مقدار قابل توجهی کاهش پیدا می کند.

۱۰- موجب رشد بهتر گیاه و افزایش میزان تولید محصول و بهره وری می شود.

۱۱-تبخیر آب کاهش پیدا می کند.

۱۲-این روش برای بیشتر خاکها مناسب است.

۱۳-باعث کاهش زیان وارده به گیاه دراثرشوری آب می شود.

۱۴-موجب صرفه جویی در مصرف انرژی به دلیل فشار کم آب می گردد.

۱۵-امکان تنظیم مقدار آب دهی و زمان آبیاری وجود دارد.

۱۶-باعث تهویه مناسب محیط ریشه شده و شرایط مناسب ،رطوبت قابل استفاده در خاک را تامین می‌کند.

◾️معایب سیستم آبیاری قطره ای

۱-هزینه اولیه ی نسبتا بالایی دارد. اما طبق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی معادل ۸۵ درصد از هزینه طرح‌های آبیاری قطره‌ای به صورت وام‌های بلا‌عوض به کشاورزان پرداخت می شود. پس دیگر نگران هزینه ی بالای این روش نباشید.

۲-اگراز فیلتراسیون مناسب استفاده نشود، ممکن است لوله و قطره‌چکان‌ها دچار گرفتگی شوند .

۳-در سیستم‌های آبیاری قطره ای زیرسطحی (که لوله ها زیر خاک دفن می شوند) نمی‌توان از صحت آبیاری مطلع شد و خرابی سیستم ممکن است باعث آبیاری بیش از حد و یا کمتر شود.

۴-لوله های پلاستیکی در اثر تابش نور خورشید و یا جویدن جوندگان یا حیواناتی مثل موش آسیب می بینند.

۵-ذخیره ی آب کم در خاک : اگر فاصله ی آبیاری زیاد باشد؛به دلیل اینکه حجم آب ذخیره در خاک زیاد نیست و فرصت گیاه برای استفاده از آب ذخیره شده در خاک کمتر است.

◾️انواع قطره چکان ها

انتخاب نوع قطره چکان در آبیاری قطره ای بسیار حائز اهمیت است. و باعث کاهش هزینه‌های نگهداری و جلوگیری از خسارت های ناشی از مسدود شدن مجراها در اثر گرفتگی می شود.

◀️قطره چکان ساده : قطره‌چکان ساده لوله‌ای است که در طول آن با فاصله های مختلف روزنه‌های بسیار ریزی وجود دارد که آب از این روزنه‌ها خارج می‌شود.

◀️قطره‌چکان دکمه‌ای : قطره چکانهای دکمه ای دارای دهانه کوچکی به قطر کمتر از یک میلی‌متر هستند که با سوراخ کردن لوله‌های آبرسانی فرعی این قطره‌چکان‌ها در آن سوراخ‌ها قرار می‌گیرند. آب از دهانه وروی داخل قطره‌چکان شده و پس از طی مسیر از دهانه خروجی آن به سطح خاک می رسد.

از مزایای این نوع قطره‌چکان ها می توان به پایین بودن قیمت آن ها و سرعت نصب واستفاده آسان از آنها اشاره کرد.

◀️قطره‌چکان صفحه‌ای : قطره‌چکان صفحه ای از چند صفحه منطبق برهم تشکیل شده بطوری‌که هر صفحه دارای دیواره عرضی عمودی بر صفحات است. آب در مسیر خود این دیواره‌های عرضی را دور زده و از سوراخ انتهایی به صورت قطره خارج می‌شود. مجموعه این صفحات روی هم قرار گرفته و به قطره‌چکان شکل صندوقی کوچکی می‌دهد.

◀️قطره‌چکان با مجرای طولانی : این نوع قطره‌چکان در مسیر لوله فرعی قرار گرفته و آب از دهانه ورودی وارد قطره‌چکان شده و پس از طی مسیر مارپیچ طولانی از دهانه خروجی خارج می‌گردد. از معایب این روش احتمال مسدود شدن لوله ها در اثر رسوبات نمکی یا ذرات جامد معلق در آب می‌باشد همچنین این قطره‌چکان ها قابل تعمیر نبوده و در اثر گرفتگی مجرا باید با آب اسید شسته یا تعویض گردند.

◀️قطره‌چکان چند دهانه‌ای : در باغ‌های میوه برای آبیاری درختان حتما باید از قطره‌چکان‌هایی که با فشار زیادتر و با چند دهانه خروجی آب را به پای درخت برسانند استفاده شود. به هر یک از دهانه‌ها لوله باریکی وصل شده و آب را تا فاصله چند متری منتقل می‌کند. تعداد این خروجی‌ها از ۵–۱ متغیر است.

◾️انواع آبیاری قطره ای

◀️آبیاری قطره ای ثقلی (گرانشی)

یکی از بهترین انواع آبیاری قطره ای ،آبیاری قطره ای ثقلی است که توسط سازمان خواربار ملل متحد ( فائو) به عنوان یک روش ارزان و ساده آبیاری توصیه شده‌است. در این روش از پمپ استفاده نمی شود و مخزن آب در ارتفاع قرار داده می‌شود و فشار لازم برای جریان آب درون لوله‌ها از این که مخزن آب در ارتفاع بالاتری است تأمین میکند.

این روش یکی از کم هزینه‌ترین و بهترین روش‌های آبیاری قطره ای است و مزایای بسیاری مانند هزینه کم و کاهش احتمال گرفتگی قطره‌چکان دارد. همچنین مصرف برق ندارد. این روش آبیاری برای باغ‌ها و زمین‌های کوچک بسیار مناسب است و عملکرد و صرفهٔ اقتصادی خوبی دارد اما در زمین‌های وسیع به علت عدم یکنواختی جریان آب توصیه نمی‌شود.

◀️نوار آبیاری قطره‌ای یا تیپ

نوار آبیاری قطره‌ای یا نوار تیپ ، نواری نازک است که برای آبیاری موضعی استفاده می‌شود و بیشتر برای گیاهان ردیفی از جمله پنبه و چغندر مناسب است. این نوارها معمولا از جنس پلی اتیلن بوده و به صورت حلقه شده در انواع ۱،۲و ۳ ساله به فروش می‌رسند. نوارهای آبیاری از نظر پاشش آب به دو دسته ی نوارهای درزدار (زیپی) و نوارهای پلاک دار تقسیم می شوند.

مهمترین مزایای نوار آبیاری این است که در فشار کم ودر مزارع دارای پستی و بلندی قابل استفاده است. از معایب این نوار ها هم می توان به عمر کم و نیاز به تعویض دوره آنها اشاره کرد.

◾️گرفتگی ها و رسوبات در روش قطره ای

در ایران به دلیل نمک موجود در آب و یا استفاده ازکودهای محلول نامرغوب در آب آبیاری با وجود  استفاده از فیلتراسیون ، رسوباتی در لوله ها و قطره چکان ها ایجاد می شود که به مرور زمان باعث گرفتگی می شود. راه حل این گرفتگی ها شستشوی سیستم با اسید هایی مثل اسید هیدروکلریک، اسید سولفوریک، واسید فسفریک می باشد.

در این روش اسید همانند روش کود دهی وارد لوله ها شده و باعث پاکسازی آن ها می شود.

همچنین برای پاکسازی نمک موجود در خاک هایی که با روش قطره ای آبیاری می شوند سالی یک بار می توان زمین های کشاورزی را با آب رودخانه یا چاه به روش سنتی (کرتی) آبیاری کرد. تا این نمک ها از سطح خاک شسته شوند.

◾️آبیاری قطره ای در چه زمین های قابل اجرا است؟

سیستم آبیاری قطره ای در هر شکلی از زمین تحت کشت قابل اجرا است. حتی در پرشیب ترین زمین های تحت کشت، می توان از سیستم آبیاری قطره ای استفاده کرد.  وشیب زمین تاثیری در عملکرد آن ها ندارد.
تنها کمی فرآیند نصب و اجرای آن مشکل تر از شرایط عادی خواهد بود.

لازم به ذکر است حتما باید نقشه محل قرارگیری نازل ها در دست باشد تا در صورت پیدا شدن عیب در هر یک از آن ها، در زمین شیب دار به راحتی بتوانید نازل معیوب را پیدا کرده و نسبت به تعمیر یا تعویض آن اقدام کرد.

◾️سخن پایانی

محاسبه ی مقدار آب مورد نیاز گیاه، تعداد قطره چکان ها ، مدت زمان آبیاری به عوامل مختلفی مثل نوع خاک ،شرایط اقلیمی و.. بستگی دارد .که باید توسط مهندسین مربوطه اندازه گیری شود. شرکت طراح گستر آب آرا با سال ها سابقه در تولید انواع لوله های آبیاری قطره ای و بارانی آماده ی تجهیز مزارع و باغات کشاورزان عزیز به بهترین و کارامد ترین روش های آبیاری است. تا ضمن صرفه جویی از منابع آبی محدود کشور باعث افزایش تولید و کیفیت محصولات زراعی شما عزیزان گردد.

یادتان باشد که آبیاری قطره ای سرمایه گذاری است نه هزینه.