روش های آبیاری | شرایط مورد نیاز در انتخاب سیستم آبیاری

روش های آبیاری

بطور کلی در مناطقی که میزان بارش کفایت آب مورد نیاز گیاه را نمیکند، آبیاری برای تولید اقتصادی ضروری است. به همین دلیل بایستی آب به طریقی در اختیار گیاه قرار گیرد. به مجموعه عملیاتی که باعث می شود آب را از منبع به مزرعه منتقل و در اختیار گیاه قرار دهد را روش های آبیاری می نامند. روش های متعددی برای آبیاری مزارع وجود دارد. در این مقاله از طراح گستر آب آرا به معرفی روش های آبیاری مختلف خواهیم پرداخت …

بطور کلی انواع روش های آبیاری به شرح زیر تقسیم بندی می شوند:

1- آبیاری سطحی (ثقلی) شامل:

– آبیاری جویچه ای
– آبیاری نواری
– آبیاری کرتی
– آبیاری غرقابی
– آبیاری موجی
– آبیاری کابلی

2- آبیاری تحت فشار شامل:

– آبیاری بارانی
– آبیاری قطره ای
– آبیاری زیرزمینی
عوامل موثر در انتخاب نوع روش آبیاری

برای انتخاب یک روش آبیاری، کشاورز باید مزایا و معایب روش های مختلف را بداند. او باید بداند چه روشی در بهترین موقعیت های محلی مناسب واقع می شود. متاسفانه در بسیاری از موارد هیچ پاسخی از نوع بهترین وجود ندارد. همه روش ها بسته به موقعیت ها دارای مزایا و معایبی هستند. بطور کلی روش های آبیاری سطحی زمان بر، ساده و نیاز به ابزار کم و کار فیزیکی بیشتری نسبت به روش های آبیاری تحت فشار دارد.

چه عواملی در انتخاب روش آبیاری موثر می باشد ؟

عوامل بسیاری در انخاب روش آبیار موثر هستند . از مهمترین عوامل میتوان به نوع خاک، پستی بلندی ، منابع آب ، نوع محصول ، مسائل اقتصادی و … در انتخاب روش آبیاری موثر می باشند.

عوامل موثر در انتخاب نوع روش آبیاری را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:

نوع خاک

ظرفیت نگهداری آب و سرعت نفوذ آب در خاک معیار های دیگر انتخاب نوع روش آبیاری هستند. در خاک های سبک با ظرفیت نگهداری رطوبت کم و سرعت بالای نفوذ آب، نوع روش انتخابی خاکهای سنگین با سرعت نفوذ کم آب متفاوت است. خاک های شنی به دلیل تخلخل کم، منبع ذخیره مناسبی از آب نیستند و به دلیل قطر درشت فضای خالی در یک توده ی خاک میزان نفوذ آب خصوصا بصورت عمودی در داخل خاک زیاد است.

بنابر این آبیاری این نوع از خاک ها بایستی به تعداد زیاد (فواصل کم) ولی در هر بار مقدار آب مصرفی کم باشد. تحت این شرایط آبیاری قطره ای یا بارانی مناسب تر از آبیاری سطحی است. بر روی خاک های رسی یا لومی که منبع ذخیره مناسبی از آب هستند ولی نفوذ آب به درون خاک با سرعت کمتری اتفاق می افتد، آبیاری سطحی هم قابلیت کاربرد دارد. در خاک های با سرعت نفوذ بیش از 30 میلیمتر بر ساعت، روش های سطحی نامناسب هستند.

پستی و بلندی

شیب و یکنواختی اراضی دو عامل مهم پستی و بلندی است و هردو به ویژه در انتخاب نوع روش در آبیاری سطحی اهمیت دارند. مسائلی مانند اختلاف ارتفاع بین منبع آب و اراضی زراعی، مساحت تحت کشت، شکل اراضی و نحوه توزیع آب در داخل مزرعه در این زمینه مد نظر قرار می گیرند. شیب کمتر از یک در ده هزار برای روش کرتی و بالتر برای روش های نواری و شیاری مناسب تر هستند. حداکثر شیب به خطر فرسایش خاک بستگی دارد.

در زمین های ناهموار و دارای پستی و بلندی، روش های آبیاری قطره ای و بارانی نسبت به آبیاری سطحی ترجیح داده می شود. زیرا روش های آبیاری تحت فشار به تسطیح کم و یا اصلا نیاز ندارند. در بعضی از نقاط در مناطق با شیب های تند شرایط را برای کشت و آبیاری برنج فراهم نموده و مبادرت به کشت برنج می نمایند. در این مناطق شیب تند را با استفاده از تراس بندی شکسته و با احداث کرت های کوچک و مسطح، شیب را در حد قابل قبول برای آبیاری روش کرتی کاهش می دهند.

سازگاری

مناطق بادخیز مناسب روش آبیاری بارانی نیستند، به دلیل اینکه باد توزیع آب را در مزرعه نامناسب نموده و باعث کاهش راندمان آبیاری و عملکرد گیاهان می شود. در این مناطق روش های آبیاری سطحی یا قطره ای ترجیح داده می شود. آبیاری تکمیلی با استفاده از روش های قطره ای یا بارانی مناسب تر از آبیاری سطحی است. بدلیل انعطاف پذیری آنها و تطبیق و سازش این روش ها با تقاضا های متغیر آب مورد نیاز آبیاری در زمین های کشاورزی می باشد.

بطور مثال در بعضی از نقاط برای جوانه زدن بذر، یا در اوایل رشد برای ایجاد سبز یکنواخت مقدار آب مورد نیاز گیاه اندک است و روش های آبیاری سطحی قادر به تامین مقدار کم آب در مزرعه نیستند. یک سیستم آبیاری در مزرعه بایستی با سایر عملیات زراعی سازگاری داشته باشد. سیستم آبیاری باید قابلیت انعطاف و قابل جابجایی در مواقع مورد نیاز باشد. بطور مثال آبیاری کرتی از نظر ابعاد زمین انعطاف پذیری بالایی در شرایط مختلف دارد. در زمین های کوچک، ناموزون از نظر ابعاد، حتی در شیب های تند با تراس بندی و برای اکثر گیاهان سازگار است.

منابع آب

کیفیت و کمیت آب آبیاری تاثیر مهمی در انتخاب روش آبیاری دارد. منبع آبی با آبدهی کم مناسب روش آبیاری است که قابلیت انجام آبیاری به فراوانی را داشته باشد. بطور کلی کارایی کاربرد آب در روش های آبیاری قطره ای یا بارانی نسبت به آبیاری سطحی بیشتر است، در نتیجه در مناطق با منبع آب محدود این روش ها ترجیح داده می شوند. کیفیت آبیاری نیز در انتخاب نوع روش به دلیل تاثیر املاح در خاک و گیاه باید مدنظر قرار گیرد.

در روش آبیاری بارانی به دلیل تماس مستقیم آب با اندام های هوایی گیاه، امکان جذب املاح مضر خصوصا سدیم و کلر از طریق برگ ها، علاوه بر جذب از طریق خاک و ریشه، وجود دارد و باعث سوختگی برگ ها شده که نهایتا منجر به کاهش عملکرد می گردد. بنابر این در شرایطی که منبع آبی از کیفیت مناسبی برخوردار نیست بهتر است روش آبیاری قطره ای و یا سطحی استفاده شود.

انواع محصول

آبیاری سطحی می تواند برای همه نوع محصول به کار رود. آبیاری بارانی و قطره ای به دلیل سرمایه گذاری بالا بطور معمول برای گیاهان با ارزش تر و درآمد کافی مانند سبزیجات و درختان میوه به کار می رود. پذیرش این روش ها توسط کشاورزان برای گیاهان دارای ارزش کمتر، مگر در موارد خاص مثلا کم آبی شدید، با مقاومت بیشتری روبرو است.

عملکرد اغلب گیاهان تحت تاثیر نوع روش آبیاری قرار می گیرد روش های مختلف شرایط متفاوتی از نظر رطوبت، درجه حرارت و تهویه خاک در محیط مزرعه ایجاد می کنند. بعضی از روش ها با برخورد به اندامهای هوایی گیاه ممکن است اثرات نامطلوبی بر جای بگذارد. رشد برنج فقط در شرایط غرقابی صورت میگیرد. گیاهان با ارزش نیاز به مراقبت بیشتر زراعی دارند.

گیاهان به چهار گروه ردیفی، متراکم، شالیزارها، باغ های میوه تقسیم می شوند که بسته به نوع آنها می توان روش مناسب را انتخاب نمود. برای گیاهان ردیفی هم آبیاری بارانی و قطره ای و هم آبیاری نشتی، برای گیاهان متراکم آبیاری نواری، برای شالیزارها آبیاری کرتی و برای باغات آبیاری قطره ای مناسب تر هستند.

مسائل اقتصادی

برای کشاورز اولین و مهم ترین گزینه برای انتخاب نوع روش مسائل اقتصادی و هزینه ای است. اساسا انتخاب یک سیستم آبیاری یک مسئله مهم اقتصادی است. مثلا روش های تحت فشار هزینه اولیه زیاد ولی هزینه بهره برداری و کارگری در آنها پایین است.

شکل مزرعه

مزارع با شکل نامعین به سادگی روش کرتی قابل استفاده است، مزارع مستطیلی شکل مناسب روش های شیاری و نواری است چون برای همه ی شیارها و نوار ها میتوان دبی و زمان آبیاری مشابه ای در نظر گرفت.

عوامل اجتماعی

تکنولوژی و روش های جدید آبیاری، نحوه بهره برداری و نگهداری جدیدی را می طلبد که جامعه و مصرف کننده باید پذیرای تغییرات باشد وگرنه موفقیت حاصل نخواهد شد.

انواع تکنولوژی

انواع تکنولوژی بر انتخاب روش آبیاری تاثیر می گذارد. به طور کلی آبیاری قطره ای و بارانی از لحاظ تکنیکی از روش های دیگر پیچیده تر هستند. خرید تجهیزات مستلزم سرمایه گذاری بالا برای هر هکتار است. برای حفظ تجهیزات نیاز به دانش فنی از چگونگی کارکرد، راه اندازی، تعمیر و بازسازی، تامین سوخت و مصرف آن می باشد. معمولا سیستم های آبیاری سطحی از تجهیزات با پیچیدگی کمتر برخودار است.

چه نوع دستگاه هایی در آبیاری هوشمند مورد استفاده قرار میگیرند ؟

یکی از جدیدترین دستگاه های مورد استفاده در آبیاری هوشمند، ماشین آبیاری قرقره ای می باشد که عمل آبرسانی را به صورت مکانیزه و با کمترین هدر رفت انرژی انجام میدهد.

قیمت تجهیزات آبیاری چقدر می باشد ؟

با توجه به شرایط زمین ، محصول و … ابتدا روش آبیاری مورد نیاز بررسی شده و سپس قیمت با توجه به شیوه ی انتخاب شده براورد می شود.