زهکشی چیست ؟ | انواع روش های زهکشی در کشاورزی

زهکشی و تاثیر آن بر زمین های کشاورزی | روش های مختلف پیاده سازی زهکشی

یکی از مهمترین اقدامات در زمین های کشاورزی که به منظور تسهیل رسیدن آب به ریشه ی گیاهان و همینطور تهویه ی مناسب زمین های کشاورزی می باشد ، زهکشی است. در این مقاله به بررسی زهکشی و سیستم های مورد استفاده برای حصول بهترین نتیجه خواهیم پرداخت.

◾️زهکشی چیست ؟

زهکشی به معنای ایجاد شرایطی مناسب به منظور خارج کردن آب های اضافی موجود در زمین می باشد.

به عبارتی دیگر می توان گفت زهکشی عبارت است از خارج نمودن آب و نمک‌های قابل حل از سطح و زیر سطح مزرعه ، به منظور تسهیل رشد گیاه . (از نظر شوری و تهویه)، این عمل از حدود 2000 سال قبل مرسوم بوده است.

شایان ذکر است که عمل خارج کردن آب از زمین های کشاورزی و … به صورت طبیعی نیز امکان پذیر می باشد ، اما سیستم های پیاده شده برای زهکشی سبب تسریع این عمل خواهند شد و زمین را برای کشاورزی با سرعت بالاتری مهیا خواهند کرد. علت اصلی زهکشی پدیده ی ماندآبی یا همان ماندن آب اضافی در زمین است.

همان طور که آب مایه ی حیات است و بودنش برای رشد و نمو گیاهان ضروری است. بیش از اندازه بودن آن نیز برای گیاهان مضر است.

این اتفاق ممکن است به دلیل

• نشت آب از کانالها یا رودخانه‌ها به اراضی کشاورزی
• آب‌های اضافی حاصل از بارندگیهای مداوم و سنگین
• طغیانهای فصلی
• بالا آمدن سطح آبهای زیر زمینی
• آبیاری اضافی به منظور اصلاح خاک و خارج نمودن املاح از بستر خاک
• وجود موانع فیزیکی مانند ساختمان، جاده، پل، در مسیر آبهای زیر سطحی که جریان آب را متوقف می‌کنند.

زهکشی معمولا در زمین های کشاورزی ،زمین های ورزشی – تفریحی و زمین های در حال احداث ساختمان انجام می گیرد.

◾️مضرات پدیده ماندآبی در زمین های کشاورزی

در شرایط عادی گیاهان حداکثر تا چند ساعت می‌توانند حالت ماندآبی را تحمل کنند و بعد از آن آب گیاه به تدریج از بین می‌رود و خشک می‌شود.

پدیده ی ماندآبی باعث کم شدن اکسیژن درون خاک می‌شود. همچنین به علت کاهش فعالیت میکرواورگانیسم‌های خاک، دمای خاک کاهش می‌یابد و این شرایط برای گیاه مناسب نیست. در شرایط ماندآبی ریشه گیاه مقدار کمی از مواد غذایی را جذب می‌کند و در نتیجه فقر غذایی نیز برای گیاه به وجود می‌آید.

تمام این عوامل و شرایط باعث متوقف شدن رشد گیاه و از بین رفتن آن می‌شود. نتیجه این امر کاهش تولید محصول کشاورزی،کاهش کیفیت محصول و یا از بین رفتن کامل محصول و ضرر به کشاورز خواهد بود. همچنین حجم زیاد آب در اطراف ساختمان، پل وجاده‌ها بسیار خسارت بار است . در زمستان ها آب اضافه حاصل از بارندگی باعث یخ زدگی سطح جاده و در نتیجه تخریب آن می شود.

گفتنی است در زمین های ورزشی و تفریحی نیز پدیده ی ماندآبی باعث آسیب زدن به چمن ها می شود. که زهکشی مناسب می تواند از آسیب دیدن این زمین‌ها جلوگیری کرده و امکان استفاده بیشتر و بهتر از آنها را فراهم نماید. همچنین سیستم زهکشی مناسب در زمین های کشاورزی نیز موجب رشد بهتر گیاهان و افزایش محصولات کشاورزی می شود.

مهمترین فواید زهکشی  :

از دیگر فواید زهکشی می توان به موارد زیر اشاره کرد :

۱-کنترل و جلوگیری از ماندابی شدن زمین

۲ -کنترل و جلوگیری از شور شدن زمین

۳- جلوگیری از فرسایش

۴- کنترل سیل

۵-حفاظت از محیط زیست

۶- سلامت و بهداشت عمومی

۷-حفاظت از ساختمان ها و تاسیسات عمومی

۸ -توسعه روستایی و امنیت غذایی

معایب زهکشی : 

از مهمترین معایب زهکشی می توان به موارد زیر اشاره کرد :

• ▫️هزینه بر بودن مطالعه و اجرا
• ▫️ شستن و خروج بعضی از املاح مفید خاک به همراه املاح مضر
• ▫️ازبین رفتن علفهای طبیعی منطقه
• ▫️ازبین بردن اکوسیستم طبیعی منطقه به علت کم کردن رطوبت و در نتیجه غیر قابل زیست شدن آن منطقه برای بعضی از موجودات مانند پرندگان به علت کم شدن رطوبت
• ▫️اشغال بخشی از زمین زراعی و تقسیم زمین به قطعات جداگانه
• ▫️ افزایش خطر آتش سوزی

البته با انجام اصولی آن توسط مهندسان کشاورزی می توان این معایب را کاهش داد. و مزایایی که این روش دارد در بلند مدت هزینه های آن را جبران خواهد کرد.

◾️انواع زهکشی

▫️زهکشی لانه موشی :

زهکشی لانه موشی شبیه به زهکشی لوله ای است و از یک جسم مخروطی شکل درون خاک ساخته می شود. از این نوع زهکشی برای خاکهایی استفاده می شود که مواد عالی موجود در آن زیاد است.

▫️زهکشی حائل :

از زهکشی حائل برای جدا کردن دو قطعه زمین از یکدیگر استفاده می شود تا آبی که از زمین خارج می شود وارد زمین دیگر نشود. عمق این زهکشی حدود ۲ الی ۲٫۵ متر است.

▫️زهکشی روباز :

این کانال به شکل ذوزنقه می باشد و در گودی قرار گرفته و فاقد هرگونه لوله می باشد.

▫️زهکشی عمودی :

از زهکشی عمودی برای خارج نمودن آب از چاه های عمیق به وسیله ی دستگاهای مکش استفاده می شود.

▫️زهکشی لوله ای:

در زهکشی لوله ای آب توسط لوله های به هم وصل شده به مکان مورد نظر انتقال داده می شود.

◾️لوله های زهکشی

لوله‌ها در عملیات زهکشی از اهمیت زیادی برخوردارند و انواع مختلفی دارند :

۱-لوله های سیمانی:

لوله ها ی سیمانی مشبک هستند و در قطر های مختلفی ساخته می شوند. قطر آنها ۱۰، ۱۵و۲۰ سانتی متر و طولشان ۳۰ سانتی متر است.در ساخت لوله های سیمانی باید به این نکته توجه داشت که در خاک های سولفات دار باید از سیمان های ضد سولفات استفاده شود.

۲-لوله های سفالی :

این لوله ها در برابر واکنش های شیمیایی آب بهتر عمل کرده و مقاوم ترند. قطر این لوله ها ۵، ۶٫۵، ۸، ۱۰، ۲۰ سانتی متر و طول لوله های سفالی ۳۰ سانتی متر می باشد.

۳-لوله های پلاستیکی

لوله های پلاستیکی یا PVC به سه دسته مشبک،نیمه مشبک و غیرمشبک تقسیم می شوند. طول این لوله های معمولا ۱۰۰ متر است. البته بر حسب سفارش مشتری قابل تغییر است. امروزه لوله های پلاستیکی یکی از بهترین و پرکاربرد ترین لوله های زهکشی در دنیا هستند که جنس آن ها از نوع UPVC و پلی اتیلن می باشد و به دلیل ویژگی هایی مثل

• مقاومت بالا و طول عمر زیاد
• مقاومت در برابر خوردگی
•  انعطاف پذیر بودن
•  وزن سبک
•  حمل و نقل آسان
•  نصب و راه اندازی سریع و آسان
• مقاومت در برابر املاح شیمیایی موجود در آب
• داشتن منافذ ورودی یکنواخت

کاربرد وسیعی دارندو از بالاترین استاندارد های بین المللی برخوردارند . لوله های پلی اتیلن به دلیل نادر بودن لوله های سوراخ دار و همچنین متغیر بودن طول و عرض سوراخ ها که مزیتی فوق العاده موثر به شمار می آید، اهمیت بالایی دارند.

شرکت طرح گستر آب آرا با ۲۵ سال سابقه ی درخشان در تولید و عرضه انواع لوله و اتصالات از جمله لوله های پلی اتیلن زهکشی و … دارد.