کلزا یکی از منابع مهم تامین روغن خوراکی و سوخت گیاهی در جهان است. این محصول استراتژیک نقش کلیدی در تامین روغن مصرفی داشته و یکی از رقبای جدی روغن زیتون می باشد. همچنین ساقه های این گیاه بهترین خوراک برای تغذیه ی دام و غنی ترین کود برای زمین های کشاورزی است. به طوری کاشت این گیاه یک دوره قبل از کشت گندم موجب افزایش ۳۰ درصدی برداشت گندم می شود.
این محصول برای خاک‌های آسیب دیده با نیاز آبی متوسط و کم بسیار مناسب است. بنابراین در شرایطی که کمبود منابع آبی از یک طرف و افزایش جمعیت و لزوم تامین سبد غذایی از طرف دیگر وجود دارد؛ می توان زمین های کشاورزی مستعد را با روش های آبیاری نوین زیر کشت کلزا برد.
در این مقاله سعی می کنیم اطلاعات بیشتری در خصوص آبیاری کلزا ارائه کنیم. دعوت می کنیم در ادامه با طراح گستر آب آرا همراه باشید.
◾️ کلزا و کاربردهای آن
کلزا (Rapeseed) یکی از مهم ترین گیاهان روغنی است که دانه های کوچک آن دارای بیش از ۴۰ درصد روغن و کنجاله ی آن نیز در همین حدود پروتئین دارد. همچنین روغن کلزا به دلیل داشتن اسیدهای چرب اشباع نشده و نداشتن کلسترول از کیفیت تغذیه‌ای بالایی برخوردار است.
◾️فاکتور های موثر بر نیاز آبی کلزا کدام اند؟
۱- شرایط آب و هوایی
کلزا یک گیاه رطوبت دوست است و دو برابر بیشتر از دیگر غلات رطوبت خاک را جذب می‌کند. با این وجود نسبت به آبیاری زیاد نیز حساس است. همچنین منطقه جغرافیایی نیز در تصمیم‌گیری برای آبیاری قبل از کشت و آبیاری در طول کشت دخیل است.
۲- رقم کلزا
برخی از ارقام این گیاه بسته به منطقه ی جغرافیایی به آبیاری کمتر و برخی به آبیاری بیشتر نیاز دارند.
۳- میزان تعرق گیاه
معمولا با گرم تر شدن هوا و کاهش نزولات جوی میزان تعرق گیاه افزایش پیدا کرده و به آبیاری بیشتری نیاز دارد.
۴- تراکم گیاه در زمین زیر کشت
با افزایش تراکم نیاز آبی بوته ها افزایش یافته و به آبیاری بیشتری نیاز خواهند داشت.
◾️نیاز آبی کلزا
با توجه به فصلی که کلزا در آن کاشته می‌شود میزان آب مورد نیاز کلزا متفاوت است. تحقیقات علمی نشان می دهد گیاه کلزا در کشت زمستانه به ۶۰۰_۸۰۰ میلی متر آب و در کشت بهاره به ۵۰۰_۷۰۰ میلی متر آب در طول دوره ی رشد نیاز دارد.
به طور دقیق تر کلزا در اوایل رشد به آب کمتر در مرحله ی گلدهی و طویل شدن کپسول گیاه به آب زیاد، در مرحله هشت برگی به ۲_۳ میلی متر آب در روز و در مرحله ی گلدهی نهایی به ۷_۸ میلی متر آب در روز نیاز دارد و اگر حدود ۲۵_۳۰ ميلي متر نزولات جوی به طور يک جا باريده شود، می توان آن را به عنوان يک نوبت آبياری در نظر گرفت.
گفتنی است مقاومت کلزا به خشکی خاک از گندم و گلرنگ کمتر است و مزارع کلزا در صورتی که دچار کم آبی شوند؛ میزان محصول تولیدی و کیفیت روغن تولید شده کاهش پیدا می کند.
◾️روش های آبیاری کشت کلزا
کلزا را می توان به روش جوی و پشته ای و یا به صورت مسطح و بر روی زمین صاف کشت کرد که هرکدام از این روش ها دارای کاربرد و ویژگی های مخصوص به خود می باشند .
۱- کشت جوی و پشته ای
در این روش که برای خاک های رسی و سنگین مناسب است. بذر ها روی پشته ها قرار گرفته و آب درون جویچه ها جریان پیدا کرده و تا ارتفاع حداقل ۲ تا ۳ سانتی متر زیر محل قرار گرفتن بذر بالا می آید و رطوبت به ناحیه بذر و سطح پشته می رسد.
کشت جوی و پشته ای با روش سنتی آبیاری می شود.
۲- کشت مسطح
در این روش کل سطح مزرعه به شکل یکسان زیر کشت کلزا می رود. بهترین روش آبیاری در کشت مسطح آبیاری بارانی و قطره است.
◾️روش آبیاری نوین
بهترین و متداول ترین روش تامین نیاز آبی کلزا روش آبیاری قطره‌ای و آبیاری بارانی است. که بسته به منبع آب در دسترس کشاورز یکی از این دو سیستم آبیاری تحت فشار مورد استفاده قرار می گیرد.
آبیاری بارانی :
مرسوم ترین روش آبیاری کلزا ، استفاده از سیستم های آبیاری بارانی می باشد . همچنین امکان بهره مندی از ماشین آبیاری قرقره ای نیز در آبیاری کلزا مهیا می باشد که بخصوص در کاهش مصرف آب تاثیر بسیاری خواهد داشت.
آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای کلزا یکی از بهترین و کم مصرف ترین روش های آبیاری است. که علاوه بر تامین آب مورد نیاز گیاه برای رشد موجب کاهش مصرف آب می شود. مطالعات علمی نشان می دهد استفاده از این روش آبیاری باعث کاهش ۴۶ درصدی در آب مصرفی و افزایش ۸۱ درصدی در کارایی مصرف آب در مزارع کلزا می شود.
از آنجایی که در آبیاری قطره ای ؛ دور آبیاری کوتاه و معمولا سه روزه می‌باشد ، بیشتر برای مزارعی کاربرد دارد که منبع تامین آب مشترک نبوده و کشاورز می تواند به راحتی برای آبیاری مزرعه ی خود برنامه ریزی نماید.
از مزایای آبیاری قطره ای برای کلزا می توان به امکان تنظیم دبی یا خروجی آب با توجه به نیاز آبی گیاه در شرایط آب و هوایی مختلف و همچنین جلوگیری از روان‌آب در خاک های رسی اشاره کرد.
◾️تعداد دفعات آبیاری
در بيشتر مناطق ۲_۳ نوبت آبياری در پاييز و ۳_۴ نوبت آبياری در بهار (مراحل ساقه دهی، گل دهی، كپسول دهی و پُر شدن دانه) انجام می شود، که البته اين موضوع به شرايط محيطی، ميزان نزولات آسمانی، دمای محيط ، ميزان تبخير و نوع رقم کلزا بستگی دارد.
◾️مراحل آبیاری گیاه کلزا
۱- مرحله اولیه (کاشت ) : آبياری اول در كلزا بايد سبک انجام شود و از غرقاب شدن و آب افتادگی مزرعه خودداری شود، اما بايد توجه داشت كه رطوبت پشته ها را فراگيرد.
۲- مرحله توسعه ی گیاه (ساقه‌دهی) : حفظ رطوبت براي جوانه زني سريع لازم است، بنابراين پس از آبياري اول تكرار آبياري بعد از ۵ تا ۷ روز ضروري است و تاخير در آبياری دوم موجب تاخير در رشد اوليه و كاهش مقاومت گياه به سرما می شود.
كمبود آب در مرحله ساقه رَوی باعث كوتاه ماندن گياه و در نتيجه كاهش تعداد گل و شاخه در بوته مي شود.
۳- مرحله میانی (گلدهی) : حساس ترين زمان براي آبياری، مرحله گل دهی و اوايل كپسول بندی است. كمبود آب در اين مرحله موجب كاهش تعداد كپسول و دانه بندی و نيز كوچک ماندن دانه ها و كاهش درصد روغن دانه می شود.
۴- مرحله میانی (تشکیل غلاف ) : در مرحله زایشی رشد گیاه حساسیت خاصی نسبت به تنش آب دارد و وسعت کاهش عملکرد ناشی از تنش خشکی از مرحله زایشی به طرف رسیدگی افزایش می یابد.
۵- مرحله پایانی (پر شدن دانه) : آبیاری در این مرحله نقش مهمی در افزایش کیفیت دانه و روغن تولید شده دارد، اما به دلیل بحران آب و کمبود منابع آبی آبیاری ۲و ۳ بار نیز امکان پذیر است.
در صورتی که سه بار آبیاری امکان پذیر بود ؛ اولین آبیاری در زمان کاشت (۲۱ روز بعد از کشت بذر) دومین آبیاری قبل از شروع گلدهی (۵۶ روز بعد از کشت) و سومین آبیاری در شروع غلاف‌دهی (۹۱ روز بعد از کشت) انجام می شود و اگر تنها دو بار امکان آبیاری وجود داشته باشد بهتر است اولین آبیاری در زمان کاشت و دومین آبیاری در هنگام گلدهی کلزا انجام شود.
◾️زمان آبیاری گیاه کلزا
زمان دقیق آبیاری، حجم آب ، فواصل بین آبیاری ها به رطوبت خاک بستگی دارد. مطالعات علمی نشان می دهد به منظور جلوگیری از بروز تنش آبی، رطوبت گیاه کلزا نباید به کمتر از ۶۰ درصد برسد.
◾️توصیه های مهم در کاشت کلزا
۱- آبیاري به موقع گیاه کلزا موجب سبز شدن یکنواخت مزرعه می شود تا گیاه بتواند تا شروع فصل سرما به قدرکافی رشد کرده و به مرحله روزت برسد.
۲- آخرین آبیاري باید با توجه به زمان برداشت به گونهاي انجام شود که موجب تأخیر در رسیدن محصول و بروز مشکلاتی در برداشت نشود.
۳- تزریق کود به سیستم آبیاری باید در انتهای آبیاری انجام شود.
◾️سخن آخر
آبیاری نقش بسیار تعیین کننده در کشت کلزا دارد و اگر بر اساس روش های نوین آبیاری انجام شود موجب افزایش سطح تولید و کیفیت روغن تولید شده می شود. در این راستا شرکت طراح گستر آب ارا با نزدیک به ۳ دهه فعالیت در حوزه طراحی و ساخت سیستم آبیاری نوین آماده ارائه خدمات برای شما هموطنان عزیز می باشد.
