آبیاری یکی از مهم ترین مراحل در بخش کشاورزی است که باید به صورت کاملا اصولی انجام شود. آبیاری نادرست موجب هدر رفت آب،کاهش سطح تولید، شور شدن سطح خاک با آبیاری کم، تخریب منابع خاک با آبیاری زیاد و… می شود.
در این مقاله سعی می کنیم عوامل تاثیر گذار بر نیاز آبی گیاهان را تشریح کنیم؛تا با کسب آگاهی لازم در جهت مدیریت آبیاری و در نتیجه توسعه ی پایدار کشاورزی تلاش نماییم.
◾️نیاز آبی محصولات کشاورزی
به مقدار آب مورد نیاز گیاه برای رشد مناسب آن با در نظر گرفتن میزان تبخیر و تعرق ؛ نیاز آبی گیاه نامیده می‌شود. که به صورت میلی‌متر در روز، میلی‌متر در ماه و میلی‌متر در فصل ذکر می شود.
◾️عوامل موثر بر نیاز آبی محصولات کشاورزی
شرایط آب هوایی :
اقلیم و شرایط آب و هوا تاثیر مستقیمی بر نیاز آبی محصولات کشاورزی دارد. در مناطق گرم و خشک که تبخیر و تعرق زیاد است ؛ نیاز آبی محصولات کشاورزی افزایش می یابد. در حالی که در مناطق معتدل و خنک به دلیل کاهش تبخیر و تعرق نیاز آبی محصولات کشاورزی کمتر می باشد.
همچنین علاوه بر درجه حرارت، میزان رطوبت و سرعت باد نیز بر نیاز آبی محصولات تاثیر گذار است.
نوع محصول یا گیاه :
محصولات کشاورزی مختلف نیاز های آبی متفاوتی دارد. بعضی ها به آب کمتر و بعضی محصولات به آب بیشتری نیاز دارند. برای مثال برنج به آب بیشتری نسبت به گندم نیاز دارد.
از عوامل گیاهی موثر بر نیاز آبی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
▫️ نوع ارقام و گونه ی محصول : در بین یک محصول؛ ارقام و گونه های مختلف نیاز های آبی متفاوتی دارد. و برخی به آبیاری کمتر و برخی دیگر به آبیاری بیشتری نیاز دارند.
▫️سطح برگ و طول و تراکم ریشه : تحت شرایط محیطی یکسان، گیاهی با سطح برگ کمتر و سیستم ریشه کوچکتر، از نیاز آبی کمتری نسبت به گیاهی با سطح برگ بیشتر و سیستم ریشه متراکم برخوردار است.
▫️طول دوره ی رشد : محصولاتی که دوره ی رشد طولانی تری دارند ؛ به آبیاری بیشتری نیاز دارند. در حالی که برخی دیگر از محصولات دوره ی رشد کمتری دارند.
▫️مرحله رشد : میزان آب مصرفی یک محصول از زمان کاشت تا برداشت متفاوت است. گیاهان در مراحل اولیه ی رشد زمانی که کوچک هستند به آبیاری کمتری نیاز دارند؛ در حالی که با بالغ شدن گیاه و میوه دهی نیاز آبی افزایش پیدا می کند.
جنس خاک :
معمولا خاک های لومی و رسی به دلیل سنگین بودن جنس خاک آب بیشتری را در خود نگه می دارند. در نتیجه به آبیاری کمتری نیاز دارند. در حالی که خاک های سبک مثل خاک های شنی آب کمتری را در خود نگه می دارد. و به آبیاری بیشتری نیاز دارند.
شیب زمین
در زمین های کشاورزی پر شیب میزان جذب آب توسط ریشه کمتر است. در نتیجه محصولات به آبیاری بیشتری نیاز دارند.
فصل کشت محصول
فصل کشت گیاه به دلیل تغییر در تبخیر و تعریق، تاثیر مستقیمی بر نیاز آبی گیاه می گذارد.به این معنا که نیاز آبی گیاهی که در زمستان و پاییز کشت می شود کمتر از گیاهانی است که در بهار و تابستان کاشته می شوند.
آبهای زیر زمینی:
به میزانی که دسترسی به آب های زیر زمینی بیشتر باشد و به سطح زمین نزدیک تر باشد؛ خاک آب بیشتری در دسترس دارد و نیاز آبی گیاه کاهش می یابد و در نتیجه میزان آب مصرفی کاهش یافته است. و بالعکس هر چقدر آبهای زیر زمینی کمتر باشد نیاز آبی گیاه افزایش پیدا می کند.
تراکم کاشت
تراکم کاشت در گیاهان مختلف متفاوت بوده و بر میزان تبخیر و تعرق تاثیر گذار است . تراکم کاشت کم با تهویه بیشتر موجب کاهش تبخیر و تعرق و کاهش نیاز آبی گیاهان می شود. درحالی که در گیاهان پر تراکم با افزایش تبخیر نیاز آبی گیاهان افزایش پیدا می کند.
روش آبیاری
روش های آبیاری نوین مثل آبیاری قطره ای و بارانی به آبیاری کمتری نسبت به روش های سنتی و غرقابی نیاز دارند.
◾️روش های آبیاری نوین
یکی از بهترین روش های آبیاری نوین ؛ سیستم آبیاری قطره ای است. در آبیاری قطره ای یا موضعی آب با فشار کم از روزنه یا وسیله‌ای به نام قطره‌چکان از شبکه خارج و به صورت قطراتی در پای گیاه ریخته می‌شود.
از مهم ترین مزایای آبیاری قطره ای می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش مصرف آب
- رشد بهتر گیاهان و افزایش محصول
- جلوگیری از رشد علف های هرز
- صرفه جویی در مصرف انرژی
- کاهش مصرف کود
- قابل استفاده در زمین های شیب دار
- تنظیم میزان آبیاری با شیرها و قطره چکان ها
- کاهش بیماری های قارچی به دلیل عدم خیس شدن شاخ و برگ گیاهان
- کاهش فرسایش خاک
◾️سخن آخر
در شرایط کنونی به دلیل کمبود منابع آبی و ضرورت استفاده ی بهینه از آن ؛ انتخاب روش های آبیاری نوین از اهمیت بالایی برخوردار است. در این راستا شرکت طراح گستر آب ارا با نزدیک به ۳ دهه فعالیت در حوزه طراحی و ساخت سیستم آبیاری نوین آماده ارائه خدمات برای شما هموطنان عزیز می باشد.
