برنامه ریزی آبیاری و مراحل آن

استفاده از برنامه ریزی در آبیاری به منظور افزایش بهره وری و کاهش مصرف آب

یکی از مهم‌ترین راهکارهای مدیریتی در بحث استفاده از آب برای بخش کشاورزی، برنامه ریزی در زمینه آبیاری است . برنامه‌ریزی آبیاری تاثیر زیادی در بهره‌وری آب آبیاری، عملکرد محصول، پایداری اراضی و ظرفیت کانال‌ها در شبکه‌های آبیاری دارد.

بنابراین قبل از انتخاب روش آبیاری حتما باید برنامه ربزی آبیاری انجام شود.

◾️برنامه ریزی آبیاری چیست؟

برنامه‌ریزی آبیاری (Irrigation scheduling) به مجموعه تصمیمات و اقداماتی گفته می شود که بتوان با امکانات و منابع آبی موجود، نیاز آبی و آبیاری محصولات مورد کشت را برآورده کرد، بدون اینکه محصول دچار استرس کم‌آبی شود.

به بیان ساده تر مقدار و زمان آبیاری با برنامه ریزی آبیاری مشخص می‌شود. تعیین مقدار آب مورد نیاز محصول و مشخص کردن زمان آبیاری در کاهش مصرف آب بسیار موثر است. هدف برنامه ریزی آبیاری، مشخص کردن مقدار دقیق آب مورد استفاده در مزرعه و زمان بندی دقیق کاربرد آن است که در اکثر روش‌های آبیاری، پایش رطوبت خاک اساسی ترین عملی است که انجام می‌شود.

◾️مزایای برنامه ریزی آبیاری :

۱- عملکرد محصول و کیفیت آن و در نتیجه درآمد خالص افزایش می یابد.

۲- کشاورز را قادر می سازد ضمن برنامه ریزی تناوب آبیاری در میان مزارع مختلف، تنش آبی گیاه را به حداقل رسانده و عملکرد را حداکثر کند.

۳- با کاهش آبیاری از هزینه های آب و نیروی انسانی کاسته شده و در نتیجه آن، حداکثر استفاده از ذخیره رطوبت خاک به عمل می آید.

۴- کاهش اثرات سوء زیست محیطی در نتیجه کنترل آبشویی و رواناب سطحی.

۵- رواناب سطحی و نشت عمقی کاسته شده و در نتیجه هزینه کود کاهش می یابد.

۶- از آب ذخیره شده در نتیجه برنامه ریزی آبیاری، می توان در آبیاری گیاهان کم ارزش، که در طول مدت کم آبی نمی توان آبیاری کرد، استفاده نمود که سبب افزایش درآمدهای جانبی می شود.

۷- مشکلات غرقابی کم شده و بواسطه آن لزوم زهکشی کاهش می یابد
.
۸- برنامه ریزی آبیاری با تنظیم آبشویی در کنترل مشکلات ناحیه ریشه گیاه کمک می کند.

◾️مراحل برنامه‌ریزی آبیاری

۱- بررسی بافت خاک

۲- بررسی میزان و کیفیت آب

۳- انتخاب روش آبیاری مناسب

۴-بررسی در دسترس بودن انرژی و تجهیزات

۵-بررسی جنبه‌های اقتصادی

◾️برنامه ریزی آبیاری بر اساس بافت خاک

به طور کلی بافت خاک، نشانگر درصد اجزای تشکیل دهنده بخش معدنی خاک است که عبارتند از: شن، سیلت و رس. نحوه ترکیب این سه بخش، بر خاک زمین کشاورزی تاثیر‌گذار هستند.

بر این اساس خاک‌ها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

▫️خاک سبک

ترکیبات این خاک‌ها از بیش از 80درصد شن و کمتر از 12 درصد رس تشکیل می‌شود. قدرت جذب این نوع خاک‌ها بالا بوده ولی ظرفیت نگهداری پایینی دارند. به همین دلیل حاصلخیزی مناسبی ندارند. به این نوع خاک ها، خاک گرم نیز گفته می‌شود.

▫️خاک متوسط

به خاک‌هایی که درصد رس آنها بین 12 تا 28 درصد باشد خاک‌های متوسط گفته می‌شود. این گروه از خاک‌ها از نظر حاصلخیزی مناسب می‌باشند زیرا علاوه بر ظرفیت نگهداری بالا، قدرت جذب خوبی نیز دارند.

▫️خاک سنگین

درصد رس این گروه از خاک‌ها بیش از 28 درصد است و ظرفیت نگهداری بالایی دارند و رطوبت خوبی در اختیار گیاه قرار می‌دهند. ایراد این نوع خاک ها کمبود منافذ خاک برای تنفس محصول می باشد.

بافت خاک تعیین‌کننده ظرفیت خاک و میزان نفوذپذیری (سرعت پذیرش آب توسط خاک) آن است.بنابراین قبل از طراحی سیستم آبیاری باید اطلاعات کافی از بافت خاک بدست آورد زیرا این موضوع بر جریان آب، فاصله آبپاش‌ها و قطره‌چکان‌ها تاثیرگذار است.

شناخت بافت خاک به معنی دانستن این است که: چقدر آب در منطقه ریشه وجود دارد؟ ظرفیت نگهداری آب در خاک چه مقدار است؟ چه اندازه آب در دسترس ریشه قرار می‌گیرد؟  بنابراین محاسبه نیاز آبی و میزان آبیاری با سهولت بیشتری انجام شده و از وارد شدن استرس آبی به محصول جلوگیری می‌شود. می توانید با مراجعه به مقاله انواع بافت خاک اطلاعات بیشتری در مورد بافت خاک ها کسب نمایید.

✔️شوری خاک : نمک به طور طبیعی در آب ها و خاک ها وجود دارد .اما گاهی بیش از مقدار استاندارد است. هر چه شوری خاک بالاتر باشد توان جذب آب از خاک توسط گیاه دشوارتر شده و محصول به نقطه پژمردگی می‌رسد. بنابراین شوری خاک باید همانند کیفیت آب در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گیرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد شوری خاک و راه های رفع آن به مقاله ی شوری خاک چیست مراجعه نمایید.

✔️ پی اچ خاک : پی اچ خاک به میزان اسیدی و یا قلیایی بودن خاک اشاره دارد. در شرایط عادی PH خاک عددی بین 14-1 است که در این بازه عدد 7 خنثی بوده، زیر7 حالت اسیدی و بالاتر از 7 قلیایی است. وجود برخی از ترکیبات می‌تواند قلیایی و یا اسیدی بودن خاک را تغییر دهد. PH به عنوان یک متغیر اصلی برای کنترل فرآیندهای شیمیائی در خاک بسیار مهم در نظر گرفته می‌شود.

در واقع PH با یک فرآیند کنترلی، بازه استاندارد اسیدی یا بازی بودن را برای پرورش محصولات تعیین می‌کند. محدوده بهینه PH برای اکثر گیاهان عددی بین 5/5 تا 7 می‌باشد. با این وجود بسیاری از گیاهان نیز وجود دارند که خارج از این محدوده توان رشد و باروری را دارند.

پی اچ خاک باید در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گیرد.

◾️ برنامه ریزی آبیاری بر اساس میزان و کیفیت آب

بررسی میزان آب در سیستم آبیاری بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند در موفقیت سیستم آبیاری و در نهایت پرورش مناسب محصولات، یاری کننده باشد.

میزان و مقدار استفاده از آب به عوامل مختلفی مثل دما، شدت تابش خورشید، رطوبت نسبی هوا، سرعت باد و… بستگی دارد.

برای مثال گیاهان در شرایط گرم و خشک آب بیشتری مصرف می‌کنند. همچنین باد و ابر نیز می‌تواند بر نرخ تبخیر و تعرق تاثیر‌گذار باشد. نرخ تبخیر و تعرق را می‌توان از داده‌های مرکز هواشناسی منطقه بدست آورد. برای اطمینان از با کیفیت بودن آب نیز باید آب مورد استفاده در آزمایشگاه های مجهز مورد آزمایش قرار گیرد.

◾️انتخاب روش آبیاری مناسب

در این مرحله بعد از انجام بررسی های لازم در مورد خاک و آب باید روش آبیاری مناسب، بارانی ، آبیاری قطره ای ، زیر سطحی و… بر اساس نیاز آبی زمین شما انتخاب گردد .

در انتخاب سیستم آبیاری توجه به عواملی مثل سطح زیر کشت، شکل زمین، نیاز به نیروی کار، منبع تغذیه، فشار کاری مورد نیاز و… اهمیت ویژه ای دارد. بنابراین بعد از انجام تحقیقات میدانی و آگاهی از مزایا و معایب هر کدام از روش های آبیاری اقدام به انتخاب سیستم آبیاری خود کنید. برای آشنایی بیشتر با انواع روش های آبیاری میتوانید به پست معرفی روش های مختلف آبیاری زمین های کشاورزی مراجعه نمایید.

◾️برنامه ریزی آبیاری بر اساس در دسترس بودن نیرو و تجهیزات آبیاری

دسترسی داشتن به نیروی برق در آبیاری کشاورزی اهمیت ویژه ای دارد. از مهمترین مزیت این انرژی می‌توان به: هزینه پمپاژ کمتر، تعمیر و نگهداری به‌ صرفه‌تر، قابلیت اطمینان بیشتر و سهولت کار اشاره کرد.

بعد از انتخاب روش آبیاری تجهیزات لازم (شامل پمپ ،ایستگاه فیلتراسیون ، خطوط لوله و…باید خریداری شود. توصیه ما به شما اینکه لازم آبیاری را حتما از نمایندگی های فروش مجاز شرکت ها تهیه کنید و همه ی اقلام مورد نظر را از یک برند تهیه کنید تا در نصب و اجرا سیستم آبیاری دچار مشکل نشوید.

همچنین به قدرت پمپی که خریداری می کنید توجه کنید زیرا فشار پمپ آب باید متناسب با زمین و نیاز سیستم آبیاری باشد. همچنین به هنگام خرید به قطر لوله‌ها، ضخامت دیواره‌ها، فشار کاری مجاز و… دقت فرمایید.

◾️بررسی جنبه های اقتصادی

قبل از کشت محصول مورد نظر باید بررسی های لازم در زمینه بازار فروش محصول ، قیمت محصول ، هزینه ی کشت ،نگهداری و برداشت انجام گیرد. زیرا روش های نوین آبیاری با وجود مزایای فراوانی که دارد هزینه بر هستند و باید محصولی که ارزش بالایی دارد کاشت شود تا با فروش آن هزینه ی تولید جبران و سود قابل قبولی نصیب کشاورز شود.

◾️سخن آخر :

انتخاب روش آبیاری مناسب یکی از مراحل مهم برنامه ریزی آبیاری است که موجب صرفه جویی در مصرف منابع آبی محدود کشور و افزایش کیفیت محصولات کشت شده می شود.

در این راستا شرکت طراح گستر آب آرا با نزدیک به سه دهه فعالیت در حوزه ی تولید و عرضه ی سیستم های آبیاری (نوین) قطره ای و بارانی با بهره گیری از بهترین مواد اولیه ی پتروشیمی ،نیروی فنی متخصص و ماشین آلات پیشرفته آماده خدمات رسانی برای شما هموطنان عزیز می باشد.